Dr. J.H.Ch. Basting, luitenant-generaal W.J. Knoop en koning Willem III
Aanleiding voor oprichting
In 1859 vond in Solférino in het noorden van Italië een veldslag plaats tussen de Oostenrijkse en Franse/Savoys-Sardinische legers. Jean Henry Dunant was hierbij toevallig aanwezig en werd geconfronteerd met de gevolgen van de veldslag. In 1862 publiceerde hij het boek Un souvenir de Solférino. De ideeën die hij hierin uitdroeg over vrijwillige en onpartijdige hulpverlening aan gewonde krijgslieden sloegen internationaal aan en vormden de aanleiding tot de oprichting van het Internationaal Comité van het Rode Kruis. Een van de eerste initiatieven van dit comité behelsde het organiseren van een Internationale Conferentie.
Op de Internationale Conferentie werd besloten tot oprichting van een Internationale hulporganisatie. Op 22 augustus 1864 werd het eerste Verdrag van Genève getekend tussen Nederland, Baden, België, Denemarken, Frankrijk, Groothertogelijk Hessen, Italië, Portugal, Pruissen, Spanje, Wurtenberg en Zwitserland. Deze overeenkomst had tot doel de verbetering van het lot van de gewonde soldaten in oorlogstijd. Pas 3 jaar later werd er een Nederlandse afdeling van het Rode Kruis opgericht. Op 19 juli 1867 bepaalde koning Willem III bij Koninklijk Besluit dat er een Nederlandse vereniging moest komen die hulp zou verlenen aan zieke en gewonden soldaten in oorlogstijd. Op 31 juli 1867 werden de bestuursleden van het Nederlandse Rode Kruis benoemd.
Prinses Juliana (1 december 1934 - 30 augustus 1948)
Ir. F.C.C. Baron van Tuyll van Serooskerken van Zuylen (30 augustus 1948 - 31 december 1957)
Eerste-ondervoorzitters van het Nederlandse Rode Kruis
Mr. W.J. Baron van Lynden (15 september 1937 - 18 juni 1945. Door de bezettingsautoriteiten op 31 augustus 1944 ontslagen)
J.C.E. Baron van Lynden (1 juni 1945 - 19 mei 1946)
Dr. J.J. Brutel de la Rivière (21 juni 1947)
Ir. F.C.C. Baron van Tuyll van Serooskerken van Zuylen (8 januari 1948 - 30 augustus 1948)
A.G.J.M.F. van der Kroon (19 juni 1954 - 19 juni 1964)
Het Hoofdbestuur bestaat uit:
De voorzitter, tevens voorzitter van het Dagelijks Bestuur
De overige leden van het Dagelijks Bestuur
De kringcommissarissen, ambtshalve
De Hoofdcommissaris van het NRK, ambtshalve
De directeur van het Informatiebureau, ambtshalve
Leden-adviseurs en vertegenwoordigers van instellingen van goed omschreven nut voor de vereniging, door de Kroon te benoemen op voordracht van de Algemene Vergadering
Een opper- of hoofdofficier van de Generale Staf door de Kroon te benoemen op voordracht van de Minister van Oorlog
Een rechtskundig vertegenwoordiger van het departement van oorlog, door de Kroon te benoemen op voordracht van de minister
Het Hoofdbestuur zal worden bijgestaan door een of meer secretarissen. Secretarissen
F. Canté (31 maart 1939 -1 september 1945 (door de bezettingsautoriteiten op 31 augustus 1944 ontslagen)
Jhr. G.M. Verspyck (10 mei 1940 - 1 februari 1957)
Het Dagelijks Bestuur bestaat uit:
De voorzitter, door de Kroon benoemd
De eerste ondervoorzitter, door de Kroon benoemd op voordracht van de Algemene Vergadering
De inspecteurs van de geneeskundige diensten van land- en zeemacht, ambtshalve, waarvan die van de landmacht tevens tweede ondervoorzitter zal zijn
Een vertegenwoordiger van de Johanniter- en van de Malthezer Orde, door de Kroon benoemd op voordracht van de minister van Oorlog na overleg met het convent en kapittel van die Orden
Vier leden door de Kroon te benoemen op voordracht van de Algemene Vergadering
Dagelijks bestuur
1939-1945
Secretaris-generaalH.H. Thoden van Velzen (4 oktober 1940 - 10 januari 1942)
Secretaris-generaal Dr. H.K. Offerhaus (17 april 1942 - 1 juni 1945)
Penningmeester J.J.M. de Waal (1 september 1939 - 1 juni 1945)
Hoofdcommissaris voor het ziekenhuiswezen Dr. H.K. Offerhaus (9 december 1939 - 1 juni 1945. Door de bezettingsautoriteiten op 31 augustus 1944 ontslagen)
Hoofdcommissaris voor het transportwezen Kolonel tit. W.J. Lucardie (9 december 1939 - 1 juni 1945. Legde op 19 november 1944 zijn taak neer in verband met de benoeming van de NSB secretaris-generaal Piek)
1945- 1947
Secretaris-generaalMr. J. Heusdens (1 juni 1945 - 1 januari 1946)
Penningmeester Dr. P. Muntendam (19 juni 1945 - 14 augustus 1945)
Penningmeester Mr. D.P.C. de Hoop Scheffer (adviseur) (19 juni 1945 - 4 juli 1947)
Hoofdcommissaris voor het ziekenhuiswezen Dr. C. Banning (tijdelijk) (1 juni 1945 - 21 juni 1947)
Hoofdcommissaris voor het transportwezen Dr. W.F. Noordhoek Hegt (tijdelijk) (1 juni 1945 - 21 juni 1947)
1947- 1962
Directeur-generaal H.P.J. van Ketwich Verschuur (11 oktober 1945 - 31 december 1948)
Directeur Jhr. G.M. Verspyck (18 januari 1946 - 1 september 1962)
Directeur-generaal Mr. W. Veenstra (18 januari 1946 - 13 mei 1947)
Directeur A. van Emden (1 januari 1949 - 1 september 1962)
Penningmeester Mr. D.P.C. de Hoop Scheffer (4 juli 1947 - 31 december 1960)
Hoofdcommissaris voor het ziekenhuiswezen Jhr. Dr. J.N. van der Does (tijdelijk) (21 juni 1947 - 22 oktober 1948)
Hoofdcommissaris voor het transportwezen E.M.J. de Vlam (tijdelijk) (21 juni 1947 - 22 oktober 1948)
Inrichting van de organisatie 1939-1962
Directeur-generaal
Bureau hospitaalschip
Afdeling binnenland
Afdeling buitenland
Sectie opsporingen
Afdelingen van het Hoofdbestuur
Afdeling Algemene zaken ( - 1 maart 1956)
Afdeling financiën
Rode Kruis Korps (1 mei 1946 -)
Afdeling Intendance
Centraal magazijn
Sectie Indië
Afdeling Informatiebureau
Afdeling Jeugd Rode Kruis
Afdeling pers en propaganda (1945-september 1947. Vanaf september 1947 afdeling voorlichting en fondsenwerving. Begin 1958 werd de afdeling gesplitst in twee afdelingen)
Afdeling Perszaken (januari 1948 - 1 oktober 1959. Daarna opgegaan in de afdeling voorlichting en fondsenwerving)
Afdeling Vervoer (vanaf 1954 geplaatst onder de afdeling Algemene zaken en vanaf 1 maart 1965 onder de afdeling Intendance)
Medisch-sociale afdeling (vanaf per 1 januari 1966 werden de Medische afdeling en de afdeling Sociale zorg samengevoegd).
Welfarewerk
Invalidenwerk
Moedermelk-centrale
Centrale commissie voor de hoornvliescentra
Centrale commissie van den beentransplantatiedienst
Trombosedienst
Radio-medische dienst
Bloedtransfusiedienst
Afdeling repatriëring (8 mei 1945-
Search-teams
Rode Kruis posten
Rode Kruis-kamp Amersfoort
Childtracing-team
Zieken- en kindertransporten naar en vanuit het buitenland
Lectuurdepot
Positie binnen de organisatie
Het Nederlandse Rode Kruis maakt deel uit van de Internationale Rode Kruis- en Rode Halve Maanbeweging
Doelstelling
1917-1956
Vrijwillige hulpverlening aan zieke en gewonde personen behorende tot de legers of vloten van oorlogvoerende mogendheden, en voorzien in de hulpverlening en inlichtingsdienst ten aanzien van krijgsgevangenen en geïnterneerden.
1956
Vrijwillige hulpverlening aan gewonden en zieken, zich bevindend bij de strijdkrachten te velde en ter zee, aan krijgsgevangenen en aan geïnterneerden, alsmede van de vrijwillige hulpverlening aan gewonden, zieken en anderszins hulpbehoevenden onder de burgerbevolking
Taken
Hulpverlening aan Nederlands-Indië
Hulpverlening in het kader van de repatriëring
Hulpverlenen in Egypte en Karachi aan vliegtuigpassagiers op weg naar Nederland
Zorg voor het transport en medische verzorging bij de ontvangst in de havens van aankomst in Nederland en het vervoer naar huis of ziekenhuis
Beschikbaar stellen en inrichten van een tehuis voor herstellenden en een herstellingsoord voor tuberculose-patiënten
Uitzenden van medische teams voor inzet op de repatriëringsschepen
Zorg dragen voor specialistische hulp
Aanvoer van voedsel, medicijnen en kleding
Oprichten van ziekenhuizen
Opleiden van verplegend personeel in samenwerking met het NIRK
In samenwerking met het NIRK oprichten en in stand houden van EHBO-posten, noodhospitals en mobiele poliklinieken
Tezamen met het NIRK organiseren van een bloedtransfusiedienst
Uitrusten van transportcolonnes en organiseren van ziekenvervoer
In samenwerking met de Dienst Volksgezondheid verstrekken van medicijnen
Organiseren van gaarkeuken
Verlenen van bijstand op sociaal-medisch terrein
Bestrijding van tuberculose
Distributie van lectuur onder soldaten van het Nederlandse leger
Materiële hulpverlening
Samenwerking met de Hulp Actie Rode Kruis
Pakketzendingen
Ziekenwagentjes op stations
Hulp aan schipbreukelingen
Hulpverlening langs de wegen
Medisch-sociale werkzaamheden
Welfarewerk
Invalidenwerk
Moedermelkcentrale
Advisering hoornvliestransplantaties
Advisering beentransplantaties
Trombosedienst
Radio-medische dienst
Bloedtransfusiedienst
Activiteiten van de afdeling Repatriëring in Europa
Opsporen van vermiste Nederlanders, merendeels politieke gevangenen en dwangarbeiders, door searchteams in Duitsland en het verschaffen van inlichtingen aan het Informatiebureau over levende en overleden inlichtingen
Repatriëren van 1500 zieke Nederlanders door Rode Kruis-ambulances
Rode Kruisposten in Berlijn, Burgsteinfurt, Hannover en Iserlohn (in 1948 verplaatst naar Düsseldorf) en in Wenen
Het inrichten en in stand houden van het voormalige Polizeiliches Durchgangslager Amersfoort als Rode Kruis-kamp ten behoeve voor de tijdelijke opvang van tienduizenden repatrianten die in het westen van Nederland woonden
Opsporen van Nederlandse kinderen in Duitsland door het Childtracing-team
Hulp aan tuberculosepatiënten na hun repatriëring
Inzamelen en verspreiden van lectuur Vervoer van zieken Zieken- en kindertransporten naar en van het buitenland Hulpverlening bij rampen Hulpverlening aan het buitenland In stand houden van een jeugdbeweging Geven van voorlichten en fondsen- en ledenwerving Opsporen van vermiste personen in Nederland en Duitsland en het verstrekken van inlichtingen Organiseren van ontspanningsdagen en vakanties op een hospitaalschip
De huidige inventaris is een voorlopige lijst. Als het archief naar het Nationaal Archief wordt overgebracht, zal een nieuwe definitieve inventaris worden gemaakt.
Omvang
De omvang van het hele archief is 400 à 500 meter. Het blok 1945-1985 omvat circa 75 meter.
Archiefordening
Chronologisch
Thematisch
Toelichting
Tot en met 1950 zijn de stukken thematisch onderverdeeld. Daarna zijn de stukken per jaar geordend. Deze ordening is voorlopig. Na overbrenging van het archief naar een archiefbewaarplaats zal de ordening waarschijnlijk worden aangepast.
Informatiedrager
papier
Openbaarheid
beperkte openbaarheid
niet openbaar
Toelichting
Stukken jonger dan 30 jaar zijn niet openbaar. Het bestuur van het Nederlandse Rode Kruis kan besluiten toch inzage te verlenen.
Selectie en vernietiging
In het verleden is het archief geïnventariseerd en zijn er stukken vernietigd. Het is onbekend wat voor soort stukken zijn vernietigd en wat de omvang van de vernietigde stukken is geweest.
Analytische beschrijving van het archief
Tot en met 1950 zijn de stukken thematisch geordend volgens de onderstaande onderwerpen. Na herinventarisatie kan de ordening van het archief zijn aangepast.
Noodziekenhuizen
Hulpverlening/opvang
Verslagen over buitenlandse hulpverlening aan de Nederlandse bevolking, 1945-1947
Verslagen van de sociale en sanitaire teams van het Nederlandse Rode Kruis in de periode januari-maart 1946, 1946
Financiën
Hulpverlenende instanties/organisaties
Dankbetuigingen
Campagne
Bestuur
Benoeming van en ontslag aan diverse leden van het Nederlandse Rode Kruis
Stukken betreffende de benoeming van personen in het Dagelijks Bestuur
Stukken betreffende de voorbereiding van het Nederlandse Rode Kruis op de mobilisatie
Correspondentie met het London Committee of the Netherland Red Cross Society
Stukken betreffende de werkzaamheden van het Nederlandse Rode Kruis in oorlogstijd
Opsporingswerkzaamheden
Stukken betreffende de opsporing in Duitsland door in Duitsland gestationeerde opsporingsteams van het Nederlandse Rode Kruis
Vergaderverslagen van de Commissie van Advies en Overleg inzake de opsporing van vermiste personen uit de bezettingstijd
Overdracht van de opsporingswerkzaamheden door het Nederlandse Rode Kruis in Duitsland aan het ministerie van Sociale Zaken
Opsporing van vermiste personen
Opsporing van kinderen (childtracing)
Correspondentie met andere opsporingsinstanties
Repatriëring
Stukken over de repatriëring van Nederlanders uit Duitsland door het Nederlandse Rode Kruis aldaar
Verslagen van de werkzaamheden van de afdeling Repatriëring
Rapporten over de ontvangstcentra voor repatrianten.
Stukken over de repatriëringswerkzaamheden
Correspondentie inzake de opheffing van de steunpunten van het Nederlandse Rode Kruis in Duitsland
Afwikkeling van de gevolgen van de Tweede Wereldoorlog
Rapportages over de situatie in opvangkampen, 1945-1946
Andere organisaties
Hulpverlening/opvang
Overzichten van werkzaamheden ten behoeve van hulpverlening door lokale afdelingen van het Nederlandse Rode Kruis, 1945-1946
Rapportages van inspecties in getroffen gebieden, 1945
Notulen van vergaderingen van het bestuur van de Stichting Nationale Hulpactie van het Nederlandse Rode Kruis, 1945-1946
Onroerende- en roerende goederen
Verslagen van afdelingen van het Nederlandse Rode Kruis
Weekrapportages van de afdeling Sociale Zorg, 1945-1946
Embleem
Nog niet onderverdeeld
Internationale Rode Kruis
Over de verificatietaak van het Nederlandse Rode Kruis is in het archief van het concernarchief weinig terug te vinden. Alle stukken betreffende de verificatie zijn opgenomen in het archief van het Informatiebureau van het Nederlandse Rode Kruis dat verantwoordelijk was voor de verificatiewerkzaamheden in het kader van de pensioen- en uitkeringsregelingen voor oorlogsgetroffenen. In het concernarchief is één dossier aanwezig over de verificatietaak van het Nederlandse Rode Kruis: Correspondentie met betrekking tot de inschakeling van het Nederlandse Rode Kruis bij de beoordeling van schadeclaims die zijn ingediend bij het 'Centraal Afwikkelingsbureau Duitse Schadeuitkeringen' (CADSU), met het eindrapport, 1963-1964, 1966.
Deelarchieven/ gedeponeerde archieven
Daarnaast bevat het archief nog een aantal kleinere archieven:
Commissie-archief: Stichting tot hulpverlening aan gewezen krijgsgevangenen van Japan en hun nagelaten betrekkingen, 1960-1966 (De heer A. van Emden, Directeur van het Nederlands Rode Kruis, was voorzitter van deze Stichting). Twee archiefdozen
Archief van het Zwarte Rode Kruis. Het bestuur van het Nederlandse Rode Kruis besloot in oktober 1944 in meerderheid het Nederlandse Rode Kruis op te heffen. Wat er overbleef was een weliswaar door de Duitsers erkende, maar lamgeslagen officieel Rode Kruis. Enkele werknemers namen de taak op zich de terugkeer van een Nederlandse Rode Kruis in het naoorlogse Nederland voor te bereiden. In de wandeling werden zij het Zwarte Roode Kruis genoemd. 1 archiefdoos
Archief van de Nederlandse Zeereddingsdienst van het Nederlandse Rode Kruis. De Zeereddingsdienst had tot taak de hulpverlening aan gewonde en zieke krijgslieden op zee. 1 archiefdoos
Bronnen
Ton Tielen, hoofd post- en archiefzaken van het Nederlandse Rode Kruis