Onderzoeksgids Oorlogsgetroffenen WO2 -

De GAC hield haar slotzitting op 24 juli 1946

De verzetsgroepen Trouw, Parool, Vrij Nederland, de Waarheid, De Geus, Je Maintiendrai, De Vrije Kunstenaar, De Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers, Het Nationaal Steunfonds, Medisch Contact, Studentenverzet, Schoolverzet, Raad van Verzet, Landelijke Knokploegen, Orde-Dienst, Nationaal Comité en Vaderlands Comité waren op de eerste plenaire vergadering aanwezig en besloten tot oprichting van de GAC.

De verzetsgroepen Ons Volk, Persoonsbewijzencentrale, Christofoor en De Vrije Katheder waren niet aanwezig op de eerste vergadering, maar werden wel gerepresenteerd door de andere aanwezige groepen. Direct na de bevrijding sloten deze 4 groepen zich ook aan bij de GAC.

De GAC werd op wens van koningin Wilhelmina en de minister-president ingesteld.

Zowel binnen de verzetsgroepen zelf als bij de Nederlandse regering in Londen werd de noodzaak gevoeld over een meer gecoördineerd verzet. Nauw overleg zou de effectiviteit van de illegaliteit verbeteren. Bovendien zou door een betere samenwerking de discussie over de plaats van de illegaliteit in de na-oorlogse Nederlandse samenleving meer lonend zijn.

Koningin Wilhelmina stuurde met deze intentie een geheim telegram naar Nederland bestemd voor de illegaliteit, waarin zij opriep tot het tot stand brengen van een samenwerking tussen de verschillende verzetsgroepen. Deze commissie zou een zo'n breed mogelijke basis moeten hebben. Naar aanleiding van dit telegram kwamen op 3 juli 1944 zoveel mogelijk groepen uit de illegaliteit bijeen om een commissie in te stellen die als college van vertrouwensmannen moest gaan dienen. De commissie bestond uit vijf leden waarvan drie leden de illegaliteit vertegenwoordigden. Deze drie leden representeerden de politieke kleuren van de diverse verzetsgroepen: links, midden en rechts. Elke vertegenwoordiger representeerde een cluster van verzetsgroepen met dezelfde politieke kleur.

De ingestelde Contact-Commissie zou werkzaam zijn tot aan de bevrijding, daarna zou een meer uitgebreide adviescommissie gevormd worden. Dit zou de Grote Advies-Commissie der Illegaliteit worden. Op 9 mei 1945 kwam voor het eerst de plenaire vergadering van de GAC bijeen.

Contact-Commissie (CC)

Contact-Commissie

Samenstelling van de Contact-Commissie tijdens de bezetting

W. Drees, voorzitter, vertegenwoordiger Vaderlands Comité.
Dr. J.H.A.J.S. Bruins Slot, vertegenwoordiger rechter sectie.
L. Neher, later mr. J. Drion, vertegenwoordiger midden sectie.
Drs. J. Meijer, vertegenwoordiger linker sectie.
Mr. C.J.F. Caljé, vertegenwoordiger Orde-Dienst (afzonderlijk vertegenwoordigd tot begin oktober 1944; nadien betrokken in overleg midden sectie.
Secretaris, F. Nieuwenhuizen.

Grote Advies-Commissie der Illegaliteit

In de statuten van de GAC stond beschreven wie zitting mochten hebben

Een vertegenwoordiger van iedere verzetsorganisatie, die vóór 3 juli 1944 landelijk of interprovinciaal werkte, van voldoende belang was en op lidmaatschap van de Groote Advies-Commissie der Illegaliteit blijkt prijs te stellen.
Een vertegenwoordiger van de provinciale illegaliteit in iedere provincie, aangewezen door representanten van de colleges van de illegaliteit aldaar.
Een vertegenwoordiger van het Vaderlands Comité.
Personen, die niet gerekend kunnen worden tot één van de sub a genoemde organisaties te behoren, zich voor het verzet bijzonder verdienstelijk maakten en bij hoge uitzondering door de Groote Advies-Commissie worden uitgenodigd in dit college zitting te nemen.

Samenstelling van de Groote Advies-Commissie der Illegaliteit

1. Organisaties, die in de GAC vertegenwoordigd waren, alsmede de namen van de vertegenwoordigers:

Groep Albrecht - A. Kuipers.
Groep Bakker - Joh. Meyer, later E. Vermeer.
De Bezige Bij - Ch.E. van Blommestein.
Centrale Inlichtingendienst - Ir. B. van Dam.
Centrale Kunstenaars Commissie - Jac. Bot.
Christofoor - Dr. W.J. Schuijt.
Commissie Oorlogspleegkinderen - Dr. G.H.J. van der Molen, later S. Baracs.
Corps Belastingambtenaren - L. Bosch.
Geheime Dienst Nederland - W. Schoemaker.
Geïllustreerd Vrij Nederland - R. Hagoort.
Groep Gerretsen - A. Oeldrich.
De Geus - Mr. J. Drion.
Groep de Haas - K.L. de Vries.
Hooglerarencontact - Prof.mr. J. Oranje.
Je Maintiendrai - G.J.N.M. Ruygers.
Landelijke Knokploegen - A.J. van Raalte, later L. Scheepstra.
Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers - Mr. A.J.Meyer, H.A. Douqué.
Medisch Contact - Dr. J.J. Brutel de la Rivière.
Nationaal Comité - A. van Velsen.
Nationaal Steunfonds - Mr. G. van Hall, later D. Westra.
Natura - A.J. Teunissen.
Ons Volk - T. van Mansfelt.
Orde-Dienst - Mr. C.J.F. Caljé.
Het Parool - Drs. J. Meijer.
Perhimoenan Indonesia - P.M. Setyadjit.
Persoonsbewijzencentrale - C.J. Rübsaam.
Raad van Verzet - G. Wagenaar, later N. Couvée.
Repatriëringscommissie 'Aussen-Ministerium' - W.P.C. Zeeman.
Rolls Royce - F. von Eugen.
Schoolverzet - Mr. J.J. Hangelbroek.
Studentenverzet - A.J. Andrée Wiltens.
Trouw - Dr. H.A.J.S. Bruins Slot, later J. Smallenbroek.
De Vonk - Dr. W.F. Storm.
Vrije Katheder - Dr. A. de Froe.
De Vrije Kunstenaar - L. Lichtveld
Vrij Nederland - H.M. van Randwijk, later mr. A.H. van Namen.
De Waarheid - J. Brandenburg.
Zeeliedensteun - Mr. U.W.H. Stheeman, later A.A.B. Schmitz.
Vaderlands Comité - W. Drees, later mr. H.J. Reinink.
Lid op grond van artikel 2d van het statuut van de GAC - Jhr.mr. L.H.N. Bosch Ridder van Rosenthal.

2. Provinciale Vertegenwoordigers:

Groningen - A. van der Kaaden Jr.
Friesland - S. Schootstra.
Drenthe - A. van Aalderen, later J. Gunnink.
Overijssel - Th.J. Weterman, later G.J.D. Franken.
Gelderland - S. Haverkamp.
Utrecht - Mr. M.A. Tellegen, later J. van der Haar.
Noord-Holland - C. Kraay.
Zuid-Holland - P.L. Kooiman.
Zeeland - Ds. N. de Kluis.
Noord-Brabant - Dr.ir. N.A. J. Voorhoeve, later A.W. Vingerhoets.
Limburg - Pater L. Bleys, later pater dr. H. van Rooy.

Bureau, secties en commissies

Uit de leden van de GAC werd een Bureau gevormd dat zou optreden als dagelijks bestuur. Het Bureau bestond uit een voorzitter, een vice-voorzitter, een secretaris-penningmeester en 4 tot 8 leden. Daarnaast werden er secties opgericht die alle zaken betreffende een bepaald onderwerp zouden behandelen. Tevens werd een aantal commissies in het leven geroepen die de GAC moest adviseren over een bepaald onderwerp of waaraan de GAC bepaalde bevoegdheden delegeerde.

Bureau en secties van de GAC

Bureau.
Secretariaat, Mr. J. Drion, later mr. H.W. Sandberg, adjunct-secretaris H.M. Mos.
Sectie Zuivering en Pers.
- Subsectie Pers.
Sectie Berechting.
Sectie Indië.
Sectie Sociale Zaken.

Commissies van de GAC

Ballotagecommissie.
Commissie Bestuursvoorzieningen.
Kampencommissie.
Commissie Monumenten, tentoonstellingen en publicaties.
Filmcommissie.

De Groote Advies-Commissie der Illegaliteit was het overkoepelend orgaan van de landelijk en interprovinciaal gewerkt hebbende verzetsorganisaties en van de illegaliteit in de provincies.

Binnen de grenzen van haar omschreven taak kon de GAC gevraagd en ongevraagd adviezen geven aan de regering, regeringsinstanties, het Militair Gezag en zo nodig aan andere autoriteiten.

CC

Het overleg plegen, opdat op belangrijke momenten, wanneer grote beslissingen moeten worden genomen zo veel mogelijk één lijn wordt getrokken.
Het overleg met de regering in Engeland te kanaliseren, zodat doublures zowel als mogelijke tegenstellingen worden vermeden.
Na te gaan omtrent welke vragen die in de toekomst, voorafgaand aan de bevrijding en tijdens het vacuüm zijn te verwachten, gezamenlijk een standpunt dient te worden bepaald.

De taak van de GAC is het door gemeenschappelijk overleg en optreden bevorderen van:

Het welslagen van de overheidsmaatregelen ten aanzien van de zuivering met name door het ter beschikking stellen aan het bevoegd gezag van de daartoe nodige feitelijke gegevens.
De goede verzorging van de nagelaten betrekkingen van hen, die in het verzet tegen de vijand het leven lieten en de terugkeer van de leden van de voormalige verzetsbewegingen tot een normaal maatschappelijk leven.
De terbeschikkingstelling van alle geestelijke en materiële krachten van ons volk, nodig voor de voortzetting van de oorlog buiten Europa.
De inschakeling van de voormalige ondergrondse bewegingen, van onderdelen en leden daarvan, voorzover zij daartoe geschikt zijn, in het nationale herstel- en wederopbouwwerk in de ruimste zin.
De liquidatie van het na de bevrijding overbodig geworden ondergrondse werk.
De GAC treedt niet in bespreking van de vormgeving van het staatkundig en economisch leven noch in beoordeling van het algemeen regeringsbeleid.

De GAC maakte zich sterk voor de snelle repatriëring van voormalige illegale werkers die nog in Duitsland verbleven. Daartoe nam de GAC contact op met het Bureau Evacuerings-, Repatriërings- en Verzorging van Oorlogsslachtofferszaken van het Militair Gezag en het Nederlandse Rode Kruis. Het Rode Kruis had toestemming gekregen van de geallieerde strijdkrachten in Duitsland om dit land in te trekken en Nederlanders op te sporen. De GAC wilde een aantal oud-illegale strijders laten aansluiten bij de teams van het Rode Kruis. De toestemming die hiervoor noodzakelijk was, kreeg het Rode Kruis in de zomer van 1945 van de UNRRA. In augustus 1945 konden de eerste teams met leden van de GAC vertrekken naar Duitsland. Daar hielden de teams zich bezig met de opsporing en registratie van aldaar verblijvende of overleden Nederlanders.

De GAC was van mening dat er bij de repatriëring van Nederlanders onderscheid diende te worden gemaakt tussen oud-illegale werkers en anderen, zoals dwangarbeiders. De oud-illegale werkers dienden sneller naar Nederland gerepatrieerd te worden en daar een passend ontvangst te krijgen. In praktijk werd er bij de repatriëring echter geen onderscheid gemaakt tussen voormalig verzetslieden en anderen. De GAC protesteerde tegen deze gang van zaken, maar kon hier geen verandering in bewerkstelligen.

Repatriëring

Opsporing vermisten

Sociale zorg

Verzetsdeelnemers Nederland

Repatrianten

Repatrianten uit Europa

Nederland

De GAC was - hoewel een landelijke organisatie - voornamelijk gericht op het westen van het land. De Gemeenschap Oud-Illegale Werkers Nederland, een soort gelijke organisatie, was werkzaam in de rest van Nederland. De samenwerking tussen de GAC en de GOIWN verliep niet vlekkeloos. Om tot een oplossing te komen werd besloten dat de GAC de officiële vertegenwoordiger werd van de illegaliteit, maar dat elke provincie een afgevaardigde mocht hebben in de GAC. Deze vertegenwoordigers waren vaak leden van de GOIWN.

Inventaris van het archief van de Groote Advies-Commissie der Illegaliteit (1944-1947). Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (Amsterdam 1957).
Weerbare democratie: tentoonstelling van het verzet in de Nieuwe Kerk op de Dam, Amsterdam, maart 1946. Groote Advies Commissie der Illegaliteit (s.i. 1946).
Weerbare democratie: tentoonstelling van het verzet Almelo, 11 juli 1946. Groote Advies-Commissie der Illegaliteit (Amsterdam 1946).
Meededelingenblad, Groote Advies-Commissie der Illegaliteit, Amsterdam, afl. 1 (1945)-vol. 1, afl. 8 (1946).
Jong, L. de, Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog ('s-Gravenhage, 1969-1988) 10a, tweede helft.
Sandberg, H.W., Witboek over de geschiedenis van het georganiseerde verzet voor en na de bevrijding (Amsterdam 1950).

Plannen voor en uitvoering van hulpverlening aan getroffenen in Nederland

Groote Advies-Commissie der Illegaliteit

Archief van de Groote Advies-Commissie der Illegaliteit