REPATRIËRING

OPSPORING VERMISTEN

INFORMATIEVERSTREKKING OVER PERSONEN

SOCIALE ZORG

RECHTSHERSTEL

WETGEVING

VERIFICATIEONDERZOEK

BELANGENBEHARTIGING EN ZELFORGANISATIE

Quarantaine controle door Rode Kruis van repatrianten

Het werk van de ambulances (met geleende wagens van de UNRRA) tekeningen over de repatriëring vanuit België uit het boekje 'Hoe een bekende Nederlansche repatrieerende pen-kunstenaar de werkzaamheden van de repatrieering (Ferwerda-organisatie) in België in beeld zag....'

Regeringscommissaris voor repatriëring

toon alle informatie

verberg extra informatie

1943-1946

Op advies van de interdepartementale commissie onder voorzitterschap van prof. Ir. E.R. Hondelink werd een regeringscommissaris aangesteld voor repatriëringszaken.

De Nederlandse regering in Londen hield zich reeds sinds 1943 bezig met de kwestie van de repatriëring van Nederlanders die naar het buitenland waren gedeporteerd. De ministerraad had de Commissie-Hondelink ingesteld om advies uit te brengen over de aanpak en organisatie van de repatriëring. Eén van de aanbevelingen was om een regeringscommissaris voor repatriëring in te stellen. Bij Koninklijk Besluit van 8 oktober 1943 werd G.F. Ferwerda per 15 oktober 1943 benoemd tot regeringscommissaris.

Afdeling Repatriëring en Opsporing van vermiste personen
Ministerie van Sociale Zaken

Inrichting organisatie

Regeringscommissaris voor repatriëring
Hoofd-Liaison-Officier
Contact-Officier Militair Gezag
Centraal-Comité (R.C. en hoofden der afdelingen)

Administratie
Algemene Zaken
Juridische Afdeling
Personeelsvoorziening
Bewakingsdienst
Comptabiliteit en Financiën
Aanschaffing en administratie Kantoorbenodigdheden
Uitvoerende organen
- Centrale Registratie
- Relief en Hulpverlening
- Vervoer
- Medische Dienst
- Publiciteit en Recreatie
- Religieuze Bijstand
- Buitendienst

F.J. van den Bergh was hoofd van het Bureau Londen. Daarna M. Abrahams

De regeringscommissaris voor repatriëring stond onder de verantwoordelijkheid van de minister van Sociale Zaken.

De regeringscommissaris was belast met de repatriëring van in het buitenland (Duitsland en andere landen) verblijvende Nederlanders.

Het werkgebied is in 1945 aangepast. Duitsland viel niet meer onder de verantwoordelijkheid van de regeringscommissaris.

De taak van de regeringscommissaris werd bekrachtigd in het Koninklijk Besluit E81 dd 13 september 1944. De terugbrenging van Nederlanders naar Nederland was een taak van de regeringscommissaris. De opvang in Nederland en de verdere afhandeling zou in handen van de rijksarbeidsbureaus in samenwerking met de gemeenten komen.

Er werd anders besloten: de repatrianten werden door het Bureau voor Evacuerings-, Repatriërings- en Verzorging van Oorlogsslachtofferszaken van het Militair Gezag opgevangen in Nederland en niet door de rijksarbeidsbureaus, zoals Ferwerda had gewild. SHAEF had tijdens de bevrijdingsperiode het burgerlijk bestuur overgenomen in Nederland. Deze militaire organisatie had verantwoordelijkheden aan het Militair Gezag gedelegeerd, onder andere betreffende de opvang van repatrianten. Ferwerda werd op deze manier buitenspel gezet.

In mei 1945 bleek bovendien dat de repatriëring vanuit het buitenland niet voorspoedig verliep. De repatriëring van Nederlanders uit vijandelijk gebied werd daarom overgedragen aan het repatriëringsbureau van het Militair Gezag. Dit bureau had repatriëringsofficieren bij SHAEF gestationeerd. De verzorging en terugvoering van de displaced persons geschiedden door SHAEF en UNRRA met medewerking van de repatriëringsofficieren. Ferwerda was vanaf dat moment alleen nog verantwoordelijk voor de repatriëring van Nederlanders uit niet vijandelijke gebieden.

In de geallieerde landen werd de verzorging en de repatriëring uitgevoerd volgens bilaterale overeenkomsten. Nederland sloot verdragen met België, Frankrijk, Tsjechoslowakije, Luxemburg en Noorwegen. Missies van het regeringscommissariaat werkten samen met SHAEF en de nationale organisaties van de betreffende landen ten behoeve van de repatriëring van Nederlanders. In neutrale landen was de regering van de eigen displaced persons verantwoordelijk voor de opvang en terugvoering. De missies van de regeringscommissaris waren belast met de uitvoering van deze taken.

In oktober 1945 nam Ferwerda ontslag als regeringscommissaris voor repatriëring. Ferwerda meende dat de meeste Nederlanders gerepatrieerd waren en dat daardoor zijn taak erop zat. De repatriëring van de nog in het buitenland aanwezige Nederlanders werd een taak van de nieuw opgerichte afdeling Repatriëring (en Opsporing van vermiste personen) van het ministerie van Sociale Zaken.

Het Bureau van de regeringscommissaris te Londen bleef in werking. Het hield zich voornamelijk bezig met de nog in Engeland verblijvende Nederlanders en de tijdelijke opvang van Nederlanders uit Nederlands-Indië die via Engeland naar Nederland reisden.

Repatriëring

Opsporing vermisten

Repatrianten

Repatrianten uit Europa

Het regeringscommissariaat voor repatriëring was gevestigd in Londen. Op 30 mei 1945 werd het bureau verplaatst naar Eindhoven. De missies vallend onder de regeringscommissaris waren werkzaam in de landen in Europa die niet tot het vijandelijk gebied (Duitsland e.a.) behoorden.

Inventaris van de archieven van de Regeringscommissaris voor Repatriëring (1942) 1943-1945 (1952); Afdeling Repatriëring en Opsporing, (1943) 1945-1952; Missie tot Opsporing van Vermiste Personen uit de Bezettingstijd, 1943-1952; Missie Willems, 1944-1948. Nationaal Archief (Den Haag 1991).
Bossenbroek, M., De Meelstreep. Terugkeer en opvang na de Tweede Wereldoorlog (Amsterdam 2001).

Archief van de regeringscommissaris voor repatriëring

toon alle informatie

1943

1946

Nationaal Archief, Den Haag. www.nationaalarchief.nl

Inventaris met nadere toegangen

Toegang gedigitaliseerd

2.15.43

Inventaris van de archieven van de Regeringscommissaris voor Repatriëring (1942) 1943-1945 (1952); Afdeling Repatriëring en Opsporing, (1943) 1945-1952; Missie tot Opsporing van Vermiste Personen uit de Bezettingstijd, 1943-1952; Missie Willems, 1944-1948. Nationaal Archief (Den Haag 1991).

Omvang: 93 pagina’s. De inventaris bevat een historische en archivistische inleiding (blz. 7-27).

De inventaris bevat een index met trefwoorden.

15.00 meter; 590 inventarisnummers. Het gedeelte van het archief dat betrekking heeft op de regeringscommissaris voor repatriëring omvat 113 inventarisnummers.

Chronologisch

Thematisch

papier

beperkte openbaarheid

Voor raadpleging van bescheiden die betrekking hebben op nog levende personen, en van de in de inleiding genoemde inventarisnummers, is toestemming van de directeur Nationaal Archief vereist. In de inventaris is een overzicht opgenomen welke dossiers beperkt openbaar zijn.

Het is mogelijk dat een deel van het archief verloren is gegaan, omdat de inventariseerder in de inleiding van de inventaris vermeldt dat het archief van de gehele inventaris in de dozen 59-123 was opgeborgen. De dozen 1-58 zijn door de inventariseerder niet aangetroffen. Een andere mogelijkheid is dat de dozen opnieuw genummerd zijn en dat er dus geen archiefstukken verloren zijn gegaan.

Een deel van het archief van de regeringscommissaris is vernietigd na de inventarisatie van dit archief. De inventarisatie is uitgevoerd in opdracht van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid in 1990. De vernietigingslijst is opgenomen in de inventaris.

Het archief bevat zowel dossiers betreffende de voorbereiding en organisatie van de repatriëring als betreffende de taakuitoefening. Veel dossiers bevatten correspondentie met de missies en andere organisaties die zich bezighielden met de repatriëring van Nederlanders. Eén hoofdstuk is specifiek gewijd aan de repatriëring van joodse Nederlanders. In sommige dossiers zijn namenlijsten en gegevens aanwezig van gerepatrieerde Nederlanders. Daarnaast zijn er dodenlijsten met namen van Nederlanders, onder andere van concentratiekamp Gross-Rosen, arbeidskamp Riese en lijsten met namen van Nederlanders die gevangen zaten in kampen en gevangenissen, onder andere van de Strafgefängnis München-Stadelheim in Beieren. Deze laatste lijsten zijn zeker niet compleet.

In de inventaris van de archieven van de Regeringscommissaris voor Repatriëring (1942) 1943-1945 (1952); Afdeling Repatriëring en Opsporing, (1943) 1945-1952; Missie tot Opsporing van Vermiste Personen uit de Bezettingstijd, 1943-1952; Missie Willems, 1944-1948 is ook een deelinventaris opgenomen betreffende het archief van de Repatriërings-Commissie (“Commissie-Ferwerda”). Deze rapporten en memoranda zijn opgesteld door de regeringscommissaris voor repatriëring en behoren dan ook bij het archief van de regeringscommissaris.

De reeks Documentatie II van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie bevat een aantal stukken van de regeringscommissaris (deelinventaris 663):

663a1 Verslag van de Regeeringscommissaris voor de Repatrieering aan de minister van Sociale Zaken, waarin rapport wordt uitgebracht over diverse kampen en de daar genomen maatregelen voor de repatriëring, met bijlagen 30 oktober 1945.
663a2 Rapport van de Regeringscommissaris voor de Repatreering getiteld "Occupied Europe; Report on displacement of population from the Netherlands to enemy and enemy-occupied countries", alsmede een overzichtje van de aantallen Nederlanders, die in Geallieerde en neutrale landen verblijven (fotocopieën) 14 juni 1944.

verantwoording

colofon