De stichting werd, met machtiging van de minister van Financiën, opgericht door mr. Jolle Jolles, hoofd van het Bureau Herstelbetalings- en Recuperatiegoederen.
Aanleiding voor oprichting
Tijdens de oorlog zijn grote partijen diamant van joodse diamanthandelaren en –bewerkers opgekocht door de Duitse firma Bozenhardt & Co. In een later stadium moesten alle diamantvoorraden worden ingeleverd bij het Rijksbureau voor Diamant.
Na de bezetting werd door het Commissariaat Generaal voor de Nederlandse Belangen een partij van 23000 karaat uit Duitsland gerecupereerd. De liquidatie en verdeling van een partij diamanten van 6000 karaat was moeilijk, omdat het niet duidelijk was wie de eigenaren waren van de diamanten. De Stichting Teruggevoerde Diamant werd opgericht om deze partij te liquideren en de opbrengst te verkopen, normalitair een taak van het Bureau Herstelbetaling en Recuperatiegoederen (Hergo) van het ministerie van Financiën.
Voorzitter: I.L. Themans, plv. directeur van de Amsterdamsche Bank N.V.
Secretaris: Mr. Jolle Jolles, het hoofd van het Bureau Hergo (tot 1 februari 1953) Hij werd opgevolgd door jhr.mr. P.J. van Swinderen
Penningmeester: Abraham Soep Bernardzoon, voorzitter van de Vakgroep Diamantindustrie
Lid: Philip Wilhelm Dümig, voorzitter van de Bedrijfsgroep Diamant en Edelmetalen
Lid: J. Elion
De Amsterdamsche Bank en de Bedrijfsgroep Diamant werden ingeschakeld bij de uitvoering.
Positie binnen de organisatie
De stichting stond onder auspiciën van het Bureau Hergo.
Doelstelling
De stichting had ten doel: de liquidatie van een partij van circa zesduizend karaat uit Duitsland gerecupereerde diamant, waarvan tengevolge van dooreenmenging, de individuele eigendom niet meer kan worden vastgesteld en de verdeling van de opbrengst onder hen, die rechthebbenden op die partij blijken te zijn, benevens de liquidatie ten behoeve van de rechthebbenden van verdere partijen diamant, welke door of vanwege de Staat der Nederlanden daartoe aan de Stichting worden overgedragen.
Bevoegdheden
Het bestuur bepaalt tijd en wijze van liquidatie der in artikel 2 genoemde partijen diamant, beslist of iemand al dan niet en zo ja tot welk bedrag en onder welke bedingen als rechthebbende moet worden beschouwd en regelt - met name ten aanzien van de artikel 2 aanhef genoemde partij - de verdeling van derzelver opbrengst onder de rechthebbenden, een en ander met, zoveel doenlijk, zulks ter beoordeling van het Bestuur, analogische toepassing der faillisementswet.
Taken
Taak: Het liquideren en verkopen van diamanten die uit Duitsland konden worden gerecupereerd.
Uit een notitie van 4 maart 1957, gericht aan de Directeur Bewindvoering van het ministerie van Financiën (inv.nr. 192), bleek dat in augustus 1947 een partij diamant van circa 23.000 karaat uit Duitsland kon worden gerecupereerd. Van circa 17.000 karaat konden de oorspronkelijke eigenaren nog worden opgespoord; van circa 6.000 karaat kon de eigendom niet meer exact worden vastgesteld omdat deze diamanten in Duitsland uit de oorspronkelijke verpakkingen waren verwijderd en waren vermengd met diamanten uit andere partijen. De verkoop en verdeling van de partij van 6.000 karaat werd geregeld door de Stichting Teruggevoerde Diamant. De opbrengst van deze partij bedroeg circa f 1,25 miljoen, waarvan 97% werd uitbetaald aan de rechthebbenden.
Volgens een totaaloverzicht “gerecupereerde diamant” uit het archief Hergo zou na de oorlog in totaal circa 36.700 karaat diamant uit Duitsland zijn gerecupereerd, waarvan 16.600 karaat aan de eigenaren kon worden teruggegeven, 7.500 karaat zou door de Stichting Teruggevoerde Diamant zijn verkocht en de opbrengst zou aan de eigenaren zijn uitgekeerd, terwijl circa 12.600 karaat van onbekende eigenaren met een taxatiewaarde van 3 miljoen gulden door de stichting zou zijn verkocht, waarna de opbrengst ten gunste van de Staat zou zijn gebracht; dit in gevolge artikel 879, lid 2, van het Burgerlijk Wetboek.” (Commissie van Onderzoek Liro-archieven, 1998)
Er werden 94 belanghebbenden als rechthebbenden aangemerkt. Dit werd gebaseerd op:
De administratie van het Rijksbureau voor Diamant
Bescheiden van de Duitse autoriteiten
Een door de geallieerden uitgebracht rapport over de administratie in Duitsland over de onderhavige diamanten
Archieven, tastbare goederen, claims. Tweede rapport van de Commissie van Onderzoek Liro-archieven. Commissie van Onderzoek Liro-archieven (Den Haag 1998).
Bockxmeer, J.M.L. van en P.C.A. Lamboo, H.A.J. van Schie, Onderzoeksgids Archieven Joodse oorlogsgetroffenen. Overzicht van archieven met gegevens over roof, recuperatie, rechtsherstel en schadevergoeding van vermogens van Joden in Nederland in de periode 1940-1987 (Den Haag 1998).
Inventaris van het archief van het Bureau Herstelbetalings- en Recuperatiegoederen (HERGO) van het Ministerie van Financiën en zijn rechtsvoorgangers, (1945) 1946-1953 (1961). Ministerie van Financiën/Nationaal Archief(Den Haag 2003).
Het archief is niet bewaard gebleven. Slechts een fotoverzameling is bewaard gebleven in het Historisch Archief van de ABN-Amro Bank NV, de rechtsopvolger van de Amsterdamsche Bank.
Toegang
Geen toegang
Omvang
40 foto’s
Informatiedrager
foto
papier
Openbaarheid
volledige openbaarheid
Selectie en vernietiging
Het secretariaat van de stichting was gevestigd bij het hoofdkantoor van de Amsterdamse Bank in Amsterdam. Na liquidatie van de Stichting is het archief tien jaar bewaard en daarna vernietigd. Slechts 40 foto’s zijn bewaard gebleven.
Analytische beschrijving van het archief
Het archief bevatte dossiers per diamanthandelaar en per diamantverwerkend bedrijf. Er zijn 40 foto’s van de feitelijke terugvoering van de diamantvoorraden uit Duitsland bewaard gebleven.
Archiefstukken van organisatie/persoon in andere archieven
Nationaal Archief, Ministerie van Financiën en rechtsvoorgangers: Bureau Herstelbetalings- en Recuperatiegoederen (HERGO), (1945) 1946-1953 (1961), nummer toegang 2.08.55
inv. nr. 177: Stukken betreffende de opsporing en recuperatie van in de oorlog uit Nederland verdwenen diamanten, 1947-1950.
inv. nr. 180: Rapporten van het Accountantskantoor Dijker, De Leede en Co. betreffende bemoeiingen inzake partijen diamant en juwelen welke uit Duitsland werden teruggevoerd over de periode 28 november 1947 - 31 december 1950.
inv. nr. 188: Stukken betreffende de oprichting van de Stichting Teruggevoerde Diamant, 1948.
inv. nr. 89: Notulen van de vergaderingen van het bestuur van de stichting over het tijdvak 9 november 1948 t/m 7 maart 1955.
inv. nr. 190: Rapporten van de accountant J.J. Titulaer betreffende de werkzaamheden van de stichting over het tijdvak 1 december 1948 - 1955.
inv. nr. 191: Rapporten van de Centrale Accountantsdienst aan de Directie Bewindvoering betreffende de controle van de administratie van de stichting over de periode 1 september 1949-1954.
inv. nr. 192: Stukken betreffende de liquidatie van de stichting, 1957.
inv. nr. 197: Stukken betreffende de roof van diamanten uit de kluis van de Amsterdamsche Bank in Arnhem, 1950-1951.
inv. nr. 224: Rapporten van de Centrale Accountantsdienst van het Bureau Hergo aan de Stichting Teruggevoerde Diamant, betreffende de controle van de administratie van het Rijksbureau voor Diamant ter beoordeling van de ingediende claims inzake de ca. 6000 karaat uit Duitsland gerecupereerde diamant, 1949.
Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie
Collectie 249 Documentatie II Zaken; Dossier Stichting Teruggevoerde Diamant (inv. nr. 1343)
Rapporten van de Centrale Accountantsdienst van het ministerie van Financiën inzake een onderzoek ingesteld in de administratie van het Rijksbureau voor Diamant ter beoordeling van de ingediende claims met betrekking tot de ca. 6000 karaat na de bevrijding uit Duitsland gerecupereerde diamant, september 1949-november 1949.
Rapporten van de Centrale Accountantsdienst van het ministerie van Financiën, betreffende de controle van de administratie van de Stichting Teruggevoerde Diamant, 1949-1950.
Rapporten van de Centrale Accountantsdienst van het ministerie van Financiën inzake een onderzoek, ingesteld naar aanleiding van het afschriftrapport d.d. 6 oktober 1947 betreffende "Netherlands Diamonds Identifications", uitgebracht door de Chief Foreign Exchange depository.
Overzichten van de Stichting Teruggevoerde Diamant betreffende de ingediende en behandelde claims, deel I en II.
Rapport van het accountantskantoor Dijker, De Leede & Co te 's-Gravenhage en Amsterdam inzake zijn bemoeiingen betreffende partijen diamant en juwelen, welke uit Duitsland werden teruggevoerd, over de periode 28 november 1947 - 31 december 1948. Het onderhavige rapport werd uitgebracht aan het Bureau Herstelbetalings- en Recuperatiegoederen van het ministerie van Financiën. Idem, over de periode 1 januari 1949-31 december 1950.
Bundeltje correspondentie en aantekeningen, vermoedelijk merendeels afkomstig van de Stichting Teruggevoerde Diamant, betreffende o.m. de behandeling van enige bij de Stichting ingediende claims. Aantekeningen deels in handschrift.
Schrijven van de directie Bewindvoering van het ministerie van Financiën aan het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie betreffende toezending van de hierboven genoemde stukken.
Opmerkingen
In het archief van Bureau Hergo (Nationaal Archief, toegangsnummer 2.08.55) is enige informatie te vinden over de roof, opsporing en recuperatie van in de oorlog uit Nederland verdwenen diamanten (inv.nr. 177).