Einsatzstab Reichsleiter Rosenberg

Deze speciale dienst, onder leiding van Alfred Rosenberg werd met machtiging van Hitler opgericht om in bezet Oost-Europa de eigendommen van alle ‘vijanden van het nationaal-socialisme’, waaronder joodse organisaties, de vrijmetselarij en anderen, in beslag te nemen. Ook in het westen, waaronder Nederland, was de ERR actief. Het ging bij de roof voornamelijk om kunst- en cultuurgoederen.

Opperste chef in Duitsland: Reichsleiter & Reichsminister Rosenberg, gevestigd in Berlijn.

In Nederland was de leider van de ERR Albert Schmidt-Stähler, gevestigd in Amsterdam (Keizersgracht 264).

De dienst kende twee afdelingen: de Afdeling Einsatzstab Rosenberg en de Afdeling Ost-Ministerium (Möbel Aktion).

Afdeling Einsatzstab Rosenberg

Leider: Hans Küster

Kantoor: Aanvankelijk gevestigd op de Keizersgracht 264 te Amsterdam, later op het Rokin 116. Op dit laatste adres werden de kisten binnenkomende boeken gelost, naar vakgebieden gesorteerd, en opnieuw met inhoudslijsten voorzien, verpakt voor verzending naar Duitsland.

Opslag

1. “Westelijk Entrepotdok” Amsterdam-West, Buyskade.

Leider (tot Dolle Dinsdag): J.P. Oskamp, daarna tot de bevrijding dhr. Wortel.

Het “Lager” Buyskade deed voor de afdeling ERR dienst als opslagplaats voor alle boeken die uit het hele land ongesorteerd binnenkwamen.

2. “Gemeentelijk Entrepotdok” Kadijksplein Amsterdam, panden no. 61-63.

Deze opslagplaats diende uitsluitend voor de afdeling ERR en hier werden kisten met boeken en gedeeltelijk met kunstvoorwerpen ondergebracht die voor verzending gereed waren.

3. “Lager": Vondelstrasse (ook voor de afdeling Ost-Ministerium): Voormalige vrijmetselaarsloge te Amsterdam.

Leider: M.J. Spijkerman. Diende voor opslag van kleding, linnengoed, schilderijen en kunstvoorwerpen.

Afdeling Ost-Ministerium

Leider: Horst Kanitz

Kantoor: Prinsengracht 796. Hier zat de administratie en werden de besprekingen gehouden met:

A. de Duitse Kolonnenführers van de verschillende Stadbureaus voor het inventariseren van de woningen.

B. de verhuizers o.a. de firma Puls voor het vervoer naar de haven.

C. de firma Kühne & Nagel uit Hamburg voor het verschepen naar Duitsland.

Stadbureaus:

Stadbüro Süd, Euterpestraat 113, leider Georg Peters.

Stadbüro Ost, Oosterpark, leider Egon Posselt en later Joseph Stephan.

Stadbüro Mitte, Weteringschans.

De stadsbureaus stonden onder leiding van Rijksduitsers met de benaming “Kolonnenführer”. Deze hadden weer Nederlands personeel, de zgn. Controleurs, die in de joodse woningen alle inboedelgoederen moesten inventariseren en taxeren en toezicht moesten uitoefenen op het laden in verhuiswagens.

Opslag:

Verlading: loods “Argentinië” Oostelijke Handelskade, Amsterdam-Oost.

Leider: Hardy Teusch. Er werkten in de loods naar schatting een 70-tal Nederlandse arbeiders voor het sorteren en verpakken van de joodse goederen.

De Einsatzstab Rosenberg werkte verder nauw samen met de Sicherheitspolizei en de SD. In Nederland werden joodse huizen leeggehaald onder supervisie van de Hausraterfassungsstelle, een afdeling van de Zentralstelle für jüdische Auswanderung.

Arbeitsgruppe Niederlande van de Einsatzstab Rosenberg, onderdeel van de Nationalsozialistische Deutsche Arbeiter Partei (NSDAP).

Op 1 maart 1942 kreeg de ERR van de Rijkscommissaris Seyss-Inquart officieel de verantwoordelijkheid voor het leeghalen huizen van joden. De huisraad werd uit Nederland, België en Frankrijk naar Oost-Europa gebracht voor het daar ingestelde Duitse bestuursapparaat (M-Aktion). De huisraad van joden zou op initiatief van Rosenberg worden gebruikt om kantoren en huizen van Duitse ambtenaren in te richten. Het grootste deel van het gestolen meubilair ging uiteindelijk niet naar gezinnen in Duitsland ter vervanging van huisraad dat was vernietigd door geallieerde luchtaanvallen, zoals de bedoeling was, maar kwam terecht bij vertrouwelingen van Rosenberg in het Ruhrgebied.

De Einsatzstab Reichsleiter Rosenberg hield zich onder andere bezig met het leeghalen van woningen van joden die op transport waren gesteld. De inboedels werden overgebracht naar Duitsland.

Afdeling ERR

Het verzamelen, registreren, catalogiseren en naar Duitsland zenden van in beslag genomen boeken, voornamelijk uit joods bezit. Vernietiging van z.g. 'verboden lectuur'.

Afdeling Ost-Ministerium

Het administreren en na ontvangst van de sleutels joodse woningen laten leeghalen en de inboedels naar Duitsland verzenden.

Alle expediteurs en opslagplaatsen nagaan op eventueel joodse eigendommen, die dan eveneens weggevoerd werden. (Dit laatste voornamelijk na begin 1944)

Huisraad waar de ERR geen belangstelling voor had, werd overgedaan naar de Liro. De ERR betaalde aan Liro een compensatie voor de spullen die ze uit de huizen roofde. Als prijs gold de geschatte waarde waarop vijf procent in mindering gebracht werd. Deze betalingen van de ERR werden door Liro op een bijzondere rekening, de Sonderkonto H.R. II geboekt.

De Einsatzstab Reichsleiter Rosenberg trad tevens op als Liquidationstreuhändler van verschillende joodse firma’s.

Rechtsherstel

• Joden

• Burger-oorlogsgetroffenen Nederland algemeen
• vrijmetselaars
• Rosenkruisers

Nederland

Duitsland

Amsterdam (NL)

Den Haag (NL)

Rotterdam (NL)

Utrecht (NL)

Groningen (NL)

Apeldoorn (NL)

Leeuwarden (NL)

Zwartsluis (NL)

Berlijn (DE)

Noord-Brabant (NL)

Drenthe (NL)

Zuid-Holland (NL)

Noord-Holland (NL)

Friesland (NL)

• Schade Enquête Commissies
• Stichting Jokos
• Centraal Afwikkelingsbureau Duitse Schadeuitkeringen
• Commissariaat voor de Niet-commerciële Verenigingen en Stichtingen
• Generalkommissariat für Finanz und Wirtschaft
• Omnia Treuhandgesellschaft m.b.H.
• Hausraterfassungsstelle, afdeling van de Zentralstelle für jüdische Auswanderung

• Aalders, G., Bij Verordening. De roof van het joodse vermogen in Nederland en het naoorlogse rechtsherstel (Amsterdam 2000).
• Aalders, G., Roof. De ontvreemding van joods bezit tijdens de Tweede Wereldoorlog (Den Haag 1999).
• Bertz, I., Raub und Restitution. Kulturgut aus jüdischem Besitz von 1933 bis heute (Göttingen 2008).
• Feliciano, H., The lost museum. The Nazi conspiracy to steal the world's greatest works of art (New York 1997).
• Hunink, M., De papieren van de revolutie. Het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis, 1935-1947 (Amsterdam 1986).
• Jaeger, Ch. de, De plundering van Europa (Utrecht 1983).
• Kühn-Ludewig, M., Johannes Pohl (1904-1960). Judaist und Bibliothekar im Dienste Rosenbergs. Eine biographische Dokumentation (Hannover 2000).
• Manasse, P., Verdwenen archieven en bibliotheken. De verrichtingen van de Einsatzstab Rosenberg gedurende de Tweede Wereldoorlog (Den Haag 1995).
• May, K., M-Aktion: Frankreich, Belgien, Holland und Luxemburg, 1940-1944, United Restitution Organisation (Frankfurt am Main 1958).
• Nicholas, L. H., The rape of Europa. The fate of Europe's treasures in the Third Reich and the Second World War (New York 1994).
• Petropoulos, J., Art as politics in the Third Reich (Chapel Hill 1996).
• Rose, J., The Holocaust and the book. Destruction and preservation (Amherst 2001).
  
• Schneiders, P., Nederlandse bibliotheekgeschiedenis. Van librije tot virtuele bibliotheek (Den Haag 1997).
• Vries, W. de, Sonderstab Musik. Music confiscations by the Einsatzstab Reichsleiter Rosenberg under the Nazi occupation of Western Europe (Amsterdam 1996).
• Vries, W. de, Sonderstab Musik. Organisierte Plünderungen in Westeuropa 1940-45 (Keulen 1998).

• Roof ten tijde van de bezetting
• Huisraad
• Wiedergütmachung: BrüG en BEG