Ministerie van Koloniën

Nationaal Archief, Den Haag

www.nationaalarchief.nl

Inventaris met nadere toegangen

Toegang gedigitaliseerd

2.10.45

Inventaris van het archief van het Ministerie van Koloniën te Londen, 1940-1946 (1948) Centrale Archiefselectiedienst/Nationaal Archief (Winschoten/Den Haag 1994).

Omvang: 131 pagina’s. De inventaris bevat een archivistische en historische inleiding (blz. 7-20).

Agenda's, indices en klappers op telegramwisselingen. Daarnaast is er een index op namen en trefwoorden toegevoegd.

De agenda's en andere originele toegangen (inventarisnummers 1127-1164) zijn vanaf 1941 nog bruikbaar om specifieke stukken in het archief op te zoeken: er wordt via een aantekening in roodpotlood direct naar het afdoeningsdossier verwezen. Vóór 1941 verwijst de agenda slechts naar de behandelende afdeling.

37,9 meter; 1211 inventarisnummers

Alfabetisch

Chronologisch

Thematisch

papier

beperkte openbaarheid

Stukken jonger dan 50 jaar zijn slechts raadpleegbaar met toestemming van de directeur van het Nationaal Archief.

Voor de overdracht van het archief aan het toenmalige Algemeen Rijksarchief in 1981 heeft het Ministerie van Buitenlandse Zaken als toenmalig archiefbeheerder voornamelijk dubbele exemplaren, begeleidende brieven, sollicitaties die geen doorgang hadden en comptabele bescheiden van gering belang uit het archief verwijderd.

In 1994 zijn voor vernietiging voorgedragen: bescheiden inzake aanschaffingen van gebruiksgoederen voor de koloniën en prioriteitsverklaringen en licentieaanvragen aan de Britse overheid voor de aanschaf en verscheping van gebruiksgoederen voor de koloniën.  

Het archief biedt inzicht in het functioneren van het ministerie. Het archief bevat stukken uit de periode 1940-1945 met betrekking tot:

• De regeling van het rechtsverkeer in oorlogstijd (KB 7 juni 1940, Stbl. A6) en de toepassing daarvan in Nederlands-Indië;
• Voorzieningen ten aanzien van vorderingen, aanspraken en bezittingen van personen, wonende in het rijk in Europa, in verband met het door de vijand bezet zijn van dat gebied (KB 24 mei 1940, Stbl. A1);
• De vaststelling en uitvoering van besluiten inzake vijandelijk onderdaanschap en vijandelijk gebied;
• Indische en Nederlandse pensioenregelingen en de uitbetaling ervan in het buitenland;
• Het verlenen van voorschotten op Nederlands-Indische spaarbankboekjes;
• De registratie van effecten;
• Uitvoering van het besluit Herstel Rechtsverkeer (Stb. E100);
• De regeling voor het rechtsherstel in Nederlands-Indië;
• De Commissie Herstel Rechtsverkeer;
• Vergoeding door de vijand van oorlogsschade tijdens de oorlog door de vijand toegebracht;
• Nederlandse bezittingen in door Duitsland bezette en onder Duitse invloed staande gebieden in Europa;
• Regeling inzake de onteigening, beheer en aangifte van vijandelijke vermogens;
• De teruggave en betalingen aan particulieren, bedrijven en instellingen van vrijgegeven gelden en effecten;

• De situatie in Nederlands-Indië tijdens de Japanse bezetting;
• Geïnterneerden en krijgsgevangenen:

1. de internering van Nederlanders in Duitsland en Nederland als represaille tegen de internering van Duitsers in Nederlands-Indië;
2. de uitwisseling van Nederlandse en geallieerde onderdanen in Zuidoost Azië, met uitzondering van Nederlands-Indië, tegen geïnterneerde Japanners; alsmede de evacuatie van Nederlandse vrouwen en kinderen uit Oost-Azië;
3. de pogingen tot evacuatie van Nederlanders uit het bezette Nederlands-Indië;
4. opgaven van de aantallen krijgsgevangenen, situatie en geografische ligging van de Japanse krijgsgevangenkampen in Azië en rapportages over bezoeken aan deze kampen;
5. lijsten van Nederlandse krijgsgevangenen en burger-geïnterneerden in Azië;
6. steunverlening aan Nederlandse krijgsgevangenen en geïnterneerden in Nederlands-Indië en andere bezette gebieden in Azië.

• Het Militair Gezag, herstel en voorziening en herstelwetgeving ten aanzien van Nederland en Nederlands-Indië;
• Repatriëring van Nederlanders in het buitenland;
• Verzorging oorlogsslachtoffers en de algemene oorlogs-ongevallenregeling;
• Bureau voor Indische Zaken te Eindhoven en de toevoeging van een sectie voor de koloniën aan het Militair Gezag;
• De regeling inzake vermiste personen en de afwikkeling van nalatenschappen.

Het archief bevat eveneens mailrapportages en telegramwisselingen (inclusief toegangen). Deze archiefdelen zijn niet compleet.

Het archief bevat gedeponeerde archivalia van mr. N.S. Blom, directeur van het Indische departement van Justitie te Londen in de periode 1941-1944.

De archieven van het Ministerie van Koloniën vallen in twee delen uiteen: de periode 1901-1940 en de periode 1940-1963. In het tweede tijdvak is een aantal archiefdelen te onderscheiden:

• Het ‘Londens Archief’ (1940-1945).
• Openbaar verbaal archief (1940 tot ca. 1950).
• Geheim verbaal archief (1940-1954) en geheim archief (1955-1963).
• Mailrapporten tot 1953 met mailrapportlijsten.
• Archieven van het Commissariaat voor Oost Indië/Indonesische Zaken tot 1949.

Nationaal Archief, Den Haag

www.nationaalarchief.nl

Inventaris met nadere toegangen

Toegang gedigitaliseerd

2.10.54

Inventaris van het archief van het Ministerie van Koloniën, 1900-1963: Dossierarchief. Centrale Archiefselectiedienst/Nationaal Archief (Winschoten/Den Haag 1997).

Omvang: 1124 pagina's. De inventaris bevat een historische en archivistische inleiding (blz. 33-45).

Het archief bevat een aantal toegangen, zoals indicateurs, dossierregisters, indices en klappers

285 meter; 12080 inventarisnummers

Chronologisch

Thematisch

papier

beperkte openbaarheid

Het archief is niet volledig openbaar. Voor publicatie van gegevens uit bescheiden tussen 75 en 50 jaar oud, met betrekking tot nog levende personen, is toestemming
van de directeur van het Nationaal Archief vereist. Voor raadpleging van en publicatie van gegevens uit bescheiden van 50 jaar en jonger heeft men eveneens toestemming van de directeur van het NA nodig. De stukken behorend tot de
vroegere A-dossiers (thans inv.nrs. 1-1143) zijn evenwel geheel openbaar. Dat zijn de stukken die ouder zijn dan 1941.

De selectie werd uitgevoerd aan de hand van de Vernietigingslijst voor Algemeen, Organisme (.07) en Personeel (.08) van de CAS van 25 februari 1985, behoudens een aantal afwijkingen van deze lijst, die in het projectconvenant zijn gespecificeerd. Bij de selectie is rekening gehouden met het feit dat de archieven in de overzeese gebiedsdelen niet of slechts fragmentarisch zijn overgeleverd. De archieven in Indonesië en West Irian (Nederlands Nieuw-Guinea) zijn voor Nederlanders de facto niet beschikbaar voor onderzoek. De bescheiden in de dossiers zijn vaak de enige bronnen van informatie die er nog bestaan inzake de overheidsbemoeienis met de overzeese gebiedsdelen. Een terughoudende selectie was op zijn plaats: grootscheepse vernietiging was niet de doelstelling van de bewerking. In totaal werd er 380 meter archief ter bewerking aangeboden. Na bewerking bleef er ca. 285 meter over. De door de CAS ter vernietiging aangewezen dossiers zijn na bewerking geretourneerd naar het Algemeen Rijksarchief. In 2002 zijn deze ter vernietiging afgevoerd. De bewerking werd uitgevoerd met inachtneming van het bepaalde in de brochure Om de kwaliteit van het behoud, normen 'goede en geordende staat', 's-Gravenhage, 1993.

Het archief is gevormd door het ministerie van Koloniën en opvolgers. Deze opvolgers waren:

• het ministerie van Overzeese Gebiedsdelen (1945-1949);
• het ministerie voor Uniezaken en Overzeese Rijksdelen (1949-1952);
• het ministerie van Overzeese Rijksdelen (1952-1957);
• het ministerie van Zaken Overzee (1957-1959);
• het ministerie van Binnenlandse Zaken, voor zover het in de jaren 1959-1963 zaken betrof met betrekking tot Nederlands Nieuw-Guinea.

De ministeries kenden een centraal archiefbeheer. Binnen dit systeem werd het openbaar en geheim dossierarchief geordend volgens het dossierstelsel, dat bij Koninklijk Besluit in 1950 was vastgesteld en het bestaande verbaalstelsel verving. De afdeling Post- en Archiefzaken heeft vanaf 1951 stukken die dateerden van voor de invoering van de zaaksgewijze ordening bij de in behandeling zijnde stukken gevoegd. Hoewel nog een chronologisch verbaal over de periode 1945-1953 en 1945-1957 (geheim verbaal) bestaat, loopt het dossierstelsel de facto vanaf 1945. Daarnaast zijn van diverse bestaande dossiers van na 1945 de retroacta over de periode 1900-1940 gelicht uit het verbaalarchief van Koloniën, waardoor verschillende series dossiers werden gevormd:

• openbare dossiers over de periode 1900-1940, aangeduid met de letter A en het desbetreffende dossiernummer;
• geheime dossiers over de periode 1900-1940, aangeduid met de letters AG(-eheim) en het dossiernummer;
• openbare dossiers over de periode 1945-1963, aangeduid met het desbetreffende dossiernummer;
• geheime dossiers over de periode 1945-1963, aangeduid met de letter G en het desbetreffende dossiernummer.

De toegang werd gevormd door een volgens het registratuurplan van het ministerie van Overzeese Rijksdelen ingedeeld fichesysteem. Bovendien werd een chronologisch dossierregister bijgehouden, waarin alle dossiers volgens een numerieke opsomming werden genoteerd.

Voor het verrichten van onderzoek in het dossierarchief van het ministerie van Koloniën is het van belang te weten dat het mogelijk is dat er over een bepaald onderwerp 4 dossiers kunnen bestaan: een A-, een AG-dossier, een openbaar en een geheim dossier. De inleiding van de inventaris bevat aanwijzingen voor onderzoek in het archief (blz. 52-56). 

Het dossierarchief van het ministerie van Koloniën is het centrale archief van het departement, met uitvoerige rapportages uit de koloniën aan Den Haag over diverse aangelegenheden. Het dossierarchief bevat bescheiden die betrekking hebben op de Tweede Wereldoorlog en de directe nasleep daarvan op de terreinen sociale zorg en rechtsherstel voor oorlogsgetroffenen. De dossiers hebben onder meer betrekking op:

• de politieke besluitvorming met betrekking tot de Wet Buitengewoon Pensioen (WBP), de Wet Buitengewoon Pensioen Zeelieden (WBPZ) en de Algemene Oorlogsongevallen Regeling (AOOR);
• de uitbetaling van de Birma-uitkering;
• de ondersteuning door aan oorlogshandelingen getroffen personen;
• werkzaamheden van de Nederlandse Oorlogsgravenstichting in Indonesië;
• de Commissie Achterstallige Betalingen (CAB);
• verzoeken tot uitbetaling van achterstallige Ind(ones)ische pensioenen;
• verzoeken tot uitbetaling van spaartegoeden;
• de besluitvorming met betrekking tot de teruggave van vijandelijk vermogen;
• de vergoeding van materiële oorlogsschade;
• herstel en schadeloosstelling van door Japan toegebrachte oorlogsschade;
• Japanse herstelbetalingen.

De personeelsdossiers van de gouvernementen in Nederlands Nieuw-Guinea, de Nederlandse Antillen en Suriname berusten nog bij het Ministerie van Binnenlandse Zaken en de Stichting Administratie Indonesische Pensioenen (SAIP) te Heerlen. Deze dossiers zullen op termijn worden vernietigd (70 jaar na geboortedatum).

De personeelsdossiers van het ministerie van Koloniën vormen een afzonderlijk bestand in de collectie van het Nationaal Archief:

2.10.36.22 - Inventaris van het archief van het Ministerie van Koloniën, 1900-1963: Stamboeken Burgerlijke Ambtenaren, 1836-1936

Op termijn zullen deze dossiers ook worden vernietigd, op enkele bijzondere dossiers na.  

Nationaal Archief, Den Haag. www.nationaalarchief.nl

Inventaris met nadere toegangen

Toegang gedigitaliseerd

2.10.36.52

Inventaris van het archief van het Ministerie van Koloniën, 1900-1963: Geheim Archief, Serie Z, 1941-1957. Nationaal Archief/Centrale Archiefselectiedienst (Den Haag/Winschoten 1986).

Omvang: 27 pagina's. De inventaris bevat een historische en een archivistische inleiding (blz. 5-18).

De toegangen op dit archief, zoals agenda's en klappers, zijn ondergebracht in een aparte inventaris: archief van het Ministerie van Koloniën: Indices Kabinet, Serie A, 1900-1962, nummer toegang 2.10.36.50. Deze inventaris bestaat uit agenda's en klappers die toentertijd op het ministerie zijn gemaakt en gebruikt om het archief te ordenen en te gebruiken. Deze agenda's en klappers zijn chronologisch geordende lijsten met data van binnenkomst of verzending, een toegekende nummercode en een beknopte beschrijving van het onderwerp. Die nummercode verwijst naar het verbaalarchief (2.10.36.52). De agenda's en klappers zijn op microfiche gezet en te vinden in de zaal zelfbediening.

41 meter; 351 inventarisnummers.

Chronologisch

Numeriek

microfiche

papier

beperkte openbaarheid

Stukken jonger dan 75 jaar kunnen pas geraadpleegd worden na toestemming van de directeur van het Nationaal Archief. Voor publicatie van gegevens uit genoemde bescheiden is eveneens toestemming nodig van de directeur van het Nationaal Archief.

Er is geen verdere informatie over bekend

Dit archiefdeel van het Ministerie van Koloniën bevat geheime verbalen: beschikkingen met bijlagen, en geheime exhibita. De stukken die ter informatie zijn ontvangen en waarop geen beschikking is gevolgd dateren uit de periode 1941-1957. De geheime exhibita dateren uit de periode 1945-1957.

Bij het geheim verbaal kregen het ingekomen stuk en de bijbehorende minuut hetzelfde nummer. Het openbaar verbaal kende een nummering per dag terwijl het geheim verbaal gedurende een jaar werd doorgenummerd. Soms zijn lagere nummers over hetzelfde onderwerp bij een hoger nummer gevoegd. In de agenda is dan bij die lagere nummers een verwijzing gemaakt. Na 1870 zijn de klappers opgenomen vòòr in de agenda's. Aanvankelijk werd verwezen naar het folionummer van de agenda, later naar het agendanummer. Via de kolom in de agenda, waarin de beschikking dan wel het uitgaande stuk werd vermeld, werd dan verwezen naar de berging van de stukken in het verbaal. Hoewel veel stukken in de geheime agenda werden genoteerd, zijn zij toch opgelegd in het openbaar verbaal. De geheime agenda's vanaf 1900 zijn op microfiche beschikbaar.

Tijdens de oorlog waren de verbindingen tussen het departement in Den Haag en de Nederlandse koloniën verbroken. Voor deze periode bevat het archief voornamelijk personeelsbeleid, met een beperkt aantal stukken over de tewerkstelling van personeel van het departement van Koloniën in Duitsland. Eind mei 1945 hervat het Haagse ministerie weer zijn werkzaamheden. Al snel zal de dekolonisatie van Nederlands-Indië de aandacht opslokken, maar ook de nasleep van de oorlog is een belangrijk onderwerp. In Nederland betreft dat de zuivering van het personeel van het departement en de behandeling van ondergedoken personeel. In Suriname en de Nederlandse Antillen het terugbrengen van de strijdkrachten tot vredessterkte, de vrijlating van de geïnterneerden en de terugkeer van Zuid-Afrikaanse dienstweigeraars. Met betrekking tot Azië gaat het onder meer om troepentransporten naar Azië, de bevrijding van Gouverneur-Generaal jhr. A.W.L. Tjarda van Starkenborgh Stachouwer, rapporten over de Japanse bezetting, krijgsgevangenen, burgergeïnterneerden, oorlogsmisdadigers, de afvoer van Japanse krijgsgevangenen, oorlogsbuit, repatriëring, Japanse propaganda, de internering van uit Nederlands-Indië afkomstige Duitsers in Brits-Indië, de repatriëring van Duitsers uit Azië naar Duitsland, de repatriëring van de romusha's, reparatiebetalingen van Japan en de Nederlandse Militaire Missie in Japan.

De archieven van het Ministerie van Koloniën vallen in twee delen uiteen: de periode 1901-1940 en de periode 1940-1963. In het tweede tijdvak is een aantal archiefdelen te onderscheiden:

• Het ‘Londens Archief’ (1940-1945).
• Openbaar verbaal archief (1940 tot ca. 1950).
• Geheim verbaal archief (1940-1954) en geheim archief (1955-1963).
• Mailrapporten tot 1953 met mailrapportlijsten.
• Archieven van het Commissariaat voor Oost Indië/Indonesische Zaken tot 1949.

Nationaal Archief, Den Haag

www.nationaalarchief.nl

Inventaris met nadere toegangen

Toegang gedigitaliseerd

2.10.36.04

Inventaris van het archief van het Ministerie van Koloniën, 1900-1963: Openbaar Verbaal, 1901-1953. Nationaal Archief (Den Haag 1986)

Omvang: 121 pagina’s. De inventaris bevat een historische en een archivistische inleiding (blz. 5-22).

Het archief kent diverse toegangen, zoals agenda's en indices. Deze toegangen zijn apart beschreven in de inventaris van het archief van het ministerie van Koloniën, 1900-1963: Toegangen Openbaar Verbaal, Serie AG 1900-1962, nummer toegang 2.10.36.11.

457,2 meter, 4247 inventarisnummers

Chronologisch

microfiche

papier

Kaarten

beperkte openbaarheid

Stukken jonger dan 75 jaar zijn raadpleegbaar na toestemming van de directeur van het Nationaal Archief. Voor publicatie van gegevens uit genoemde bescheiden is eveneens toestemming vereist van de directeur van het Nationaal Archief.

Geen verdere informatie over bekend

In de periode 1814 tot 1951 heeft het ministerie van Koloniën het hoofdarchief chronologisch geordend. Wel zijn in de gehele periode stukken buiten het verbaal gehouden, om op onderwerp te worden geordend of in aparte series te worden geborgen. Tot 1 juli 1921 werd op het chronologische verbaal één algemene toegang bijgehouden: de centrale index. Per 1 juli 1921 werd de centrale index afgeschaft en vervangen door indices per afdeling van het ministerie. Het is voor de onderzoeker van groot belang te weten welke taken door welke afdeling werden verricht. Zo hield de 1e afdeling zich bezig met justitiële en volkenrechtelijke zaken. De indices van de 2e en 3e afdeling, die geldwezen, begrotingen en comptabiliteit betreffen, zijn gecombineerd en bestaan uit een kaartsysteem. Dat laatste geldt ook voor de indices van de 4e afdeling: binnenlands bestuur, landbouw, nijverheid, handel en scheepvaart en (vanaf 1925) onderwijs, eredienst en volksgezondheid. De 5e afdeling (tot 1925 6e afdeling) hield meerdere indices bij: voor onder meer burgerlijke openbare werken, mijnwezen, spoor- en tramwegen, posterijen, luchtvaart. De 6e (tot 1927 7e) afdeling, die verantwoordelijk was voor Gouvernementsbedrijven en Burgerlijke openbare werken, legde tot 1924 indices aan die tot in 1924 werden vervangen door gerubriceerde agenda's. De 7e afdeling (tot 1927 10e afdeling) had de zorg voor de zaken in West-Indië, met aparte kaartsystemen voor Suriname en voor Curaçao.

Voor onderzoek in het verbaalarchief dat na 1921 is gevormd is de onderzoeker aangewezen op door de afdelingen bijgehouden indices, die een wisselende kwaliteit vertonen. Al deze toegangen zijn beschreven in een inventaris. In deze inventaris is als bijlage een alfabetische lijst van alle indexrubrieken opgenomen, met vermelding van de jaren waarin deze rubrieken voorkomen in de desbetreffende afdelingsindex.

Een deel van de archiefstukken is op microfiche gezet.

De archieven van het Ministerie van Koloniën vallen in twee delen uiteen: de periode 1901-1940 en de periode 1940-1963. In het tweede tijdvak is een aantal archiefdelen te onderscheiden:

• Het ‘Londens Archief’ (1940-1945).
• Openbaar verbaal archief (1940 tot ca. 1950).
• Geheim verbaal archief (1940-1954) en geheim archief (1955-1963).
• Mailrapporten tot 1953 met mailrapportlijsten.
• Archieven van het Commissariaat voor Oost. Indië/Indonesische Zaken tot 1949.