Rijksbureau voor Huiden en Leder

Bij beschikking van de minister van Economische Zaken

De Distributiewet 1939 en de Looistoffenbeschikking 1939

Kernbureau Huiden, Leder en Aanverwante Artikelen (1939)

Directeur L.F. Verwoerd tot 1946. Daarna werd hij opgevolgd door zijn adjunct-directeur J.G. Hilhorst.

De leden van het Kernbureau werden, met een enkele uitzondering, benoemd in de Commissie van Bijstand voor het Rijksbureau. De commissie werd al in oktober 1940, door de bezetter, opgeheven. In 1946 stelde de minister van Economische Zaken een nieuwe Commissie van Advies in bij het Rijksbureau voor Huiden en Leder. De leden waren benoemd door de minister en hadden een adviserende functie. Hilhorst was voorzitter van de commissie. De laatste vergadering van de commissie vond plaats op 25 april 1950.

Het Rijksbureau bestond grosso modo uit een directie, beheersafdelingen als Huiden, Leder, Schoenen, en ondersteunende afdelingen als Secretariaat en Algemeen Beheer. Sommige afdelingen waren nog onderverdeeld in secties. In 1948 werd ten gevolge van de fusie met het Rijksbureau voor Rubber een aparte afdeling Rubber ingesteld.

De directeuren van de Rijksbureaus voor Handel en Nijverheid vielen formeel onder het gezag van de minister van Economische Zaken, na de Duitse bezetting onder de secretaris-generaal van het departement van Handel, Nijverheid en Scheepvaart als waarnemend departementshoofd. De Rijksbureaus kregen tijdens de bezetting steeds meer autonomie, vooral op het terrein van de productie, distributie en contacten met de Duitsers. Directeur Verwoerd hield geregeld contact met het departement, onder meer bij het oplossen van moeilijke of principiële kwesties.

Het Rijksbureau kon op grond van wetgeving regels stellen ten aanzien van distributiegoederen:

• Bepalingen dat een distributiegoed (niet) mag worden gekocht, verkocht, te koop aangeboden, afgeleverd, in voorraad gehouden.
• Bepalingen voor het verbruik, gebruik, de verwerking of bewerking van een distributiegoed.
• Bepalingen ten aanzien van het vervoer van een distributiegoed.
• Mogelijkheid tot verplichte voorraadopgave door bedrijven.

In een rapport van de Accountantsdienst van het departement van Handel, Nijverheid en Scheepvaart uit 1944 werden de volgende algemene taken van het Rijksbureau voor Huiden en Leder vermeld:

• De grondstoffendistributie voor de lederfabrikanten krachtens de Huiden- en Looistoffenbeschikking.
• De distributie van leder en ledervervangende producten voor de lederverwerkende industrieën in den zin van de Lederbeschikking, de lederhandel en het ambacht.
• De distributie van schoenen voor de handel.
• De import van looistoffen ten einde de sub a genoemde voorzieningen te kunnen treffen.

In 1949 bleek uit een brief van Hilhorst aan het ministerie van Economische Zaken, dat de taken van het Rijksbureau waren:

• Beleid en beheer in de Huiden-, Leder- en Rubbersector, uiteenvallend in:
  • De verdeling van grondstoffen, halffabricaten en eindproducten in het binnenland (distributie)
  • Het verkrijgen en behouden van inzicht in de Nederlandse productie, alsmede de stimulering daarvan;
  • In- en uitvoer.

• Planning;
• Een aantal met de bovenstaande 2 punten verband houdende administratieve taken.

Het Rijksbureau voor Huiden en Leder speelde ook een belangrijke rol op het gebied van de prijsbepaling. In de eerste jaren van het bestaan bereidde het bureau prijsregelingen voor en werden overtreding opgespoord, volgens de richtlijnen van de Gemachtigde voor de Prijzen en in overleg met het departement. Na medio 1943 liepen de bemoeienissen terug. Om de greep op handel en industrie te verstevigen vaardigde het Rijksbureau administratie-, calculatie- en fabricagevoorschriften uit, veelal via circulaires.

Het Rijksbureau had vóór en tijdens de bezetting vooral een adviserende en administratieve rol bij de uitvoer van goederen, vaak aangevuld met instemmingsrecht, het afgeven van vergunningen of verlenen van dispensaties op uitvoerverboden. De uitvoerregelingen ondergingen geregeld veranderingen, mede door Duitse interventies, en kenmerkten zich door ingewikkeldheid. Voor de invoer van huiden, leer en aanverwante producten was een vervoervergunning van het Rijksbureau nodig. Vanaf juni 1943 kon het Rijksbureau ook een vergunning volgens het Deviezenbesluit 1941 afgeven. De Centrale Dienst voor In- en Uitvoer bepaalde, in overleg met de Duitsers, het departement en het betrokken land, de contingenten. Binnen de toegewezen contingenten had het Rijksbureau speelruimte, onder meer bij de verdeling van de invoer over importeurs.

Rechtsherstel

• Vervolgingsslachtoffers Nederland algemeen
• Joden

• Burger-oorlogsgetroffenen Nederland algemeen
• Dwangarbeiders
• "Vijanden"

Nederland

Amsterdam (NL)

• Centraal Rijksbureau

  Generalkommissariat für Finanz und Wirtschaft

  Centraal Rijksbureau

  Rijksbureau voor Aardolieproducten

  Rijksbureau voor Bouwmaterialen

  Rijksbureau voor Chemische producten

  Rijksbureau voor Diamant

  Rijksbureau voor de Distributie van Textielproducten door de Handel

  Rijksbureau voor Genees- en Verbandmiddelen

  Rijksbureau voor Hout

  Rijksbureau voor Huiden en Leder

  Rijksbureau voor IJzer en Staal

  Rijksbureau voor Nonferrometalen

  Rijksbureau voor Keramische Producten

  Rijksbureau voor Oude Materialen en Afvalstoffen (ROMEA)

  Rijksbureau voor Papier

  Rijksbureau voor Rubber

  Rijksbureau voor Tabak en Tabaksproducten

  Rijksbureau voor Teerproducten

  Rijksbureau voor Textiel

  Rijksbureau voor Verwerkende Industrieën

  Rijksbureau voor Wol en Lompen

  Rijks-Textielbureau

• Bockxmeer, J.M.L. van en P.C.A. Lamboo, H.A.J. van Schie, Onderzoeksgids Archieven Joodse oorlogsgetroffenen. Overzicht van archieven met gegevens over roof, recuperatie, rechtsherstel en schadevergoeding van vermogens van Joden in Nederland in de periode 1940-1987 (Den Haag 1998).
• Centraal Bureau voor de Statistiek, Economische en Sociale Kroniek der Oorlogsjaren 1940-1945 (Utrecht 1947).
• De distributie. Distributiewet 1939 en alle beschikkingen en besluiten verband houdende met deze wet (Zeist 1945)
• Leeuw, A.J. van der, De Rijksbureaus voor Handel en Nijverheid en het georganiseerde bedrijfsleven 1939-1945 (Amsterdam 1954). Notitie voor het Geschiedwerk nr. 61. Interne publicatie van het RIOD.
• Leeuw, A.J. van der, Overzicht van de bestaande verslagen betreffende het werk der Rijksbureaus voor Handel en Nijverheid tijdens de oorlog 1939-1945 (Amsterdam 1953). Notitie voor het Geschiedwerk nr. 58. Interne publicatie van het RIOD.
• Leeuw, A.J., van der, Huiden en leder 1939-1945. Bijdrage tot de economische geschiedenis van Nederland in de Tweede Wereldoorlog (Den Haag 1954).
• Leeuw, A.J. van der, De Rijksbureaus voor Handel en Nijverheid onder Duits en Nederlands gezag (Amsterdam 1956). Notitie voor het Geschiedwerk nr. 62. Interne publicatie van het RIOD.