Ten tijde van de bezetting werd door de Duitsers een civiel bestuur gevormd waarbij rijkscommissaris A. Seyss-Inquart aan het hoofd kwam te staan. Seyss-Inquart liet de financiële en economische zaken over aan Generalkommissarfür Finanz und Wirtschaft dr. H. Fischböck. Daarnaast werden toezichthouders aangesteld, waaronder één bij de Nederlandse Bank. De eerste Beauftragte für die Niederländische Bank was de Duitse econoom dr. Helmuth C.H. Wohltat. Hij werd als 'economisch commissaris en adviserend deskundige' aan de directie van DNB toegevoegd. Na zijn benoeming tot handelsattaché te Tokio, verliet Wohltat in februari 1941 Nederland. Hij werd opgevolgd door dr. Albert J. Bühler. Bühler is tot het eind van de bezetting Beauftragte gebleven. De Beauftragte für die Niederländische Bank ressorteerde rechtstreeks onder rijkscommissaris Seyss-Inquart en niet onder Generalkommissar für Finanz und Wirtschaft dr. H. Fischböck. Maandelijks deden Wohltat en Bühler aan Seyss-Inquart verslag van hun werkzaamheden. De werkelijke macht bij DNB lag bij de Beauftragtefür die Niederländische Bank.
Positie binnen de organisatie
De Beauftragte für die Niederländische Bank ressorteerde rechtstreeks onder rijkscommissaris Seyss-Inquart en niet onder Generalkommissar für Finanz und Wirtschaft dr. H. Fischböck.
Taken
[Controle RB]
De taken van de Beauftragte für die Niederländische Bank bestonden uit:
het houden van toezicht op De Nederlandsche Bank,
het fungeren als verbindingsman met de Reichsbank,
het houden van toezicht op het bank- en kredietwezen, de effectenhandel en de Liro-bank,
Aalders, G., Roof. De ontvreemding van joods bezit tijdens de Tweede Wereldoorlog (Den Haag 1999).
Klemann, H.A.M., Nederland 1938-1948. Economie en samenleving in jaren van oorlog en bezetting (Amsterdam 2002).
Tielhof, M. van, Banken in bezettingstijd. De voorgangers van ABN AMRO tijdens de Tweede Wereldoorlog en de periode van rechtsherstel (Amsterdam 2003).
Archief van de Beauftragte für die Niederländische Bank
Het archief van de DNB is in principe na twintig jaar openbaar, met uitzonderingen. Voor raadpleging is toestemming vereist van DNB, welke vooraf schriftelijk moet worden aangevraagd. Bij overdracht van het archief naar het Nationaal Archief kan een beperking aan de openbaarheid worden vastgesteld.
Verloren geraakt
Het archief is incompleet. Een deel van het archief is destijds overgebracht naar Berlijn en aldaar verloren gegaan.
Analytische beschrijving van het archief
Het archief van de Beauftragte für die Niederländische Bank is gevormd door H.C.H. Wohltat, Beauftragte des Reichskommissaris in de periode 1940-1941 en diens opvolger dr. A. Bühler, Beauftragte des Reichskommissaris in de periode 1941-1945.
Het archief bevat onder andere:
Correspondentie
Verslaglegging
Bescheiden betreffende de organisatie
Bescheiden betreffende het financieel beheer
Bescheiden betreffende personeel
Bescheiden betreffende uitvoering taken
Opmerkingen
Het archief is bewerkt maar nog niet overgebracht naar het Nationaal Archief. (Stand van zaken: oktober 2009)
Bronnen
Historisch archief van DNB (Historisch_archief@dnb.nl).
Archief van de Beauftragte für die Niederländische Bank
NIOD; Documentatie I Personen, dossier dr. Helmuth Wohlthat. Toegangsnummer 248-1908
Verslag van een gesprek tussen dr. L. de Jong en dr. A.E. Cohen van het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie (RIOD) enerzijds en dr. Wohlthat anderzijds over zijn levensloop en zijn werkzaamheden in Nederland in het begin van de bezetting.
Notitie van A.J. van der Leeuw van het RIOD als toevoeging op voornoemd gesprek.
NIOD; Documentatie I Personen, dossier A.J. Bühler. Toegangsnummer 248-0251
Proces-verbaal van verhoor van dr. Bühler door de Politieke Recherche Afdeling Amsterdam, 1946
Uiteenzetting van dr. Bühler over zijn beleid als Beauftragte bij de Nederlandsche Bank, 1946
Brief van dr. Bühler aan mr. Nijgh te 's-Gravenhage alsmede een memorandum van Bühler betreffende de verkoop van joodse effecten door Lippmann, Rosenthal & Co, en over de liquidatie en de belegging van joodse vermogens, met name over de belegging in Duits schatkistpapier.
Verslag van een bespreking van E. Spier en J.B.H. Santen met dr. Bühler op 13 en 14 maart 1943 te Frankfurt, o.m. over de verkoop van buitenlandse effecten, de samenwerking tussen dr. Bühler en Rebholz en de Escudo-affaire, waarin o.m. J. Voetelink een rol speelde.
Verslag van een onderhoud van dr. L. de Jong en dr. A.E. Cohen met dr. Bühler, o.m. over Fischböck en Wohlthat, 19 april 1949.
Nederlandse vertaling van het verslag van een door dr. L. de Jong en dr. A. E. Cohen op 19 april 1949 met dr. Bühler gevoerd (vraag)gesprek, 19 april 1949.
Opmerkingen
Begin 1949 werd dit archief gevonden door medewerkers van het RIOD in het gebouw van Lippmann, Rosenthal en Co. in de Sarphatistraat (Liro).